Con người có bao nhiêu đôi dây thần kinh não
Hệ thần kinh
Hệ thần kinhlà một hệ cơ quan phân hóa cao nhất trongcơ thể người, ở dưới dạng ống và mạng lưới đi khắp cơ thể, được cấu tạo bởi một loạimôchuyên biệt làmô thần kinh, gồm cáctế bào thần kinhnơ-ronvà cáctế bào thần kinh đệm(thần kinh giao). Cũng chính cácnơ-ronđã tạo ra hai thành phần cơ bản củanão,tủy sốngvàhạch thần kinhlàchất xámvàchất trắng. Về mặt cấu tạo, hệ thần kinh được chia ra làm 2 bộ phận làbộ phận trung ương(não,tủy sống) vàbộ phận ngoại biên(các dây thần kinh,hạch thần kinh), trong đó bộ phận trung ương giữ vai trò chủ đạo. Về chức năng, hệ thần kinh được chia thànhhệ thần kinh vận động(điều khiểncơ,xương) vàhệ thần kinh sinh dưỡng(hệ thần kinh thực vật). Hệ thần kinh sinh dưỡng lại gồm 2 phân hệ làphân hệ giao cảmvàphân hệ đối giao cảm.Hoạt động thần kinh cấp caoở người hình thành nên nhiều cácphản xạ được tập quen(PXĐTQ) rất phức tạp mà khôngsinh vậtnào có được. Vì vậy, việc vệ sinh hệ thần kinh có cơ sởkhoa họclà cần thiết để hệ thần kinh luôn đạt chất lượng hoạt động cao.
Sơ lược về hệ thần kinh
Mỗinơ-rongồm mộtthânchứanhân,hình saonhiều cạnh hoặc bầu dục và các sợi. Từ thân phát đi nhiều tua (sợi) ngắn phân nhánh như cành cây gọi làsợi nhánhvà một tua dài, mảnh gọi làsợi trục. Dọc sợi trục có thể có nhữngtế bàoSchwann bao bọc tạo nênbao mi-ê-lin. Sợi trục nối giữa trung ương thần kinh với cáccơ quan, chúng đi chung với nhau thành từng bó gọi làdây thần kinh. Khoảng cách giữa các bao này có những đoạn ngắn gọi làeo răng-vi-ê, còndiện tíchtiếp xúc giữa những nhánh nhỏ phân từ tận cùng sợi trục của nơ-ron này với sợi nhánh của nơ-ron khác hoặccơ quan thụ cảmgọi làxi-náp. Nơ-ron có nhiều hình dạng:nơ-ron đa cựccó thân nhiều sợi nhánh,nơ-ron lưỡng cựcvới một sợi nhánh và một sợi trục đối diện nhau; vànơ-ron đơn cựcchỉ có một tua do sợi nhánh và sợi trục hợp lại mà thành. Chức năng cơ bản của nơ-ron làcảm ứngvà dẫn truyềnxung thần kinhdưới dạng các tín hiệuhóa học. Từ đó nơ-ron chia làm ba loại:
- Nơ-ron hướng tâm (nơ-ron cảm giác)có thân nằm ngoài trung ương thần kinh dẫn xungthần kinhvềtrung ương thần kinh.
- Nơ-ron trung gian (nơ-ron liên lạc)nằm trongtrung ương thần kinh, gồm những sợihướng tâmvàli tâm, làm nhiệm vụ liên lạc.
- Nơ-ron li tâm (nơ-ron vận động)có thân nằm trong trung ương thần kinh (hoặc ở hạch thần kinh sinh dưỡng), dẫn cácxung li tâmtừ bộ não và tủy sống đến các cơ quan phản ứng để gây ra sựvận độnghoặcbài tiết.
Nơ-ron là nhữngtế bàodài nhất trong cơ thể,biệt hóacao độ nên mấttrung thểvà khả năngphân chia, nhưng đổi lại nó có khả năngtái sinhphần cuối sợi trục nếu bị tổn thương.
Các bộ phận của hệ thần kinh
Bộ phận trung ương
Bộ phận trung ươnggồm có:nãonằm tronghộp sọ, gồmđại não(córãnhchia thành haibán cầu đại não),gian não,tiểu nãovàtrụ não;tủy sốngnằm trong ốngxương sống. Phía ngoàitủy sốngvàbộ nãocó chung một màng bọc được gọi làmàng não tủy. Màng não tủy gồm 3 lớp:màng cứng,màng nhệnvàmàng mềm.Màng cứnglà một màng dày và dai, nằm ở ngoài cùng, có nhiệm vụ bảo vệnão,tủy sống; ở bộ não, màng cứng nằm sát vớikhối xương sọ, còn ở tủy sống nó nằm cáchống xương sốngbởi một lớpmỡmỏng.Màng nhệnlà một màng liên kết nằm ở phía trong màng cứng, sát màng nuôi. Màng này có nhữngkhoangchứa mộtchất dịchtrong suốt gọi làdịch não tủy; nhờ dịch não tủy màbộ nãovàtủy sốngđược bảo vệ khỏi nhữngchấn thươngmạnh gây hại. Trong cùng,màng mềmcũng là mộtmàng liên kếtnhưng rất mỏng, bên trong có nhiềumạch máuđến nuôimô thần kinh.
Trongbộ nãovàtủy sốngngười ta phân biệt 2 thành phần cấu tạo chung của chúng là:chất xámvàchất trắng.
- Chất xámdothânvà cácsợi nhánhcó màu nâu xám đặc trưng của cácnơ-rontạo nên. Ởbộ não,chất xámlàm thành lớpvỏ nãobao phía ngoài, còn ởtủy sốnglàm thành một dải liên tục ở phía trong, hoặc thành từng vùng rải rác (cácnhân não) trongtrụ não, đều là nhữngtrung khu thần kinhquan trọng.
- Chất trắngdosợi trụccủa những nơ-ron cóbao mi-ê-lintạo nên, làm thành nhữngđường thần kinhnối các miền củavỏ nãovới nhau và với cáctrung khu thần kinhở các phần khác của thânnãovàtủy sống. Những sợi trục đi từ trongchất trắngra khỏi bộ phận trung ương làm thành 43dây thần kinh não tủy.
- Các dây thần kinh não tủy:gồm 12 đôidây thần kinh não, xuất phát từtrụ nãovà tỏa ra khắp các cơ quan ởmặt,cổ(riêngdây thần kinh Xcòn gọi làdây phế vịphân nhánh đến tận các cơ quan ởkhoang ngực,khoang bụng); và 31 đôidây thần kinh tủyxuất phất từtủy sốngphân bố ra tận các cơ quan ởthân,cổvàcác chi.
- Các hạch thần kinhlà nhữngkhối nơ-ronnằm ngoài phầnthần kinh trung ương. Tất cả cáchạch thần kinhđều thuộc phầnthần kinh ngoại biêncủahệ thần kinh sinh dưỡng. Chúng có thể nằm ở xa hoặc ngay bên cạnh một sốcơ quan. Trong số hạch này có 2chuỗi hạchnằm hai bêncột sốngvà một hạch lớn nằm trong khoang bụng (gọi làhạch mặt trời).
Bộ phận ngoại biên
- Các dây thần kinh não tủy:gồm 12 đôidây thần kinh não, xuất phát từtrụ nãovà tỏa ra khắp các cơ quan ởmặt,cổ(riêngdây thần kinh Xcòn gọi làdây phế vịphân nhánh đến tận các cơ quan ởkhoang ngực,khoang bụng); và 31 đôidây thần kinh tủyxuất phất từtủy sốngphân bố ra tận các cơ quan ởthân,cổvàcác chi.
- Các hạch thần kinhlà nhữngkhối nơ-ronnằm ngoài phầnthần kinh trung ương. Tất cả cáchạch thần kinhđều thuộc phầnthần kinh ngoại biêncủahệ thần kinh sinh dưỡng. Chúng có thể nằm ở xa hoặc ngay bên cạnh một sốcơ quan. Trong số hạch này có 2chuỗi hạchnằm hai bêncột sốngvà một hạch lớn nằm trong khoang bụng (gọi làhạch mặt trời).